زیگورات چغازنبیل در استان خوزستان و از شرق به غرب، در میان مسیر شوشتر و شوش و از شمال به جنوب، مابین دزفول و اهواز و در ۴۲ کیلومتری شرق شهر شوش قرار گرفته و همچنین بخشی از محدوده شهرستان شوش به شمار می‌رود. در سمت شرق چغازنبیل، رود دز قرار گرفته و بین آن و شهر شوشتر فاصله انداخته است. زیگورات چغازنبیل (در سال ۱۹۷۹ میلادی) اولین اثر ثبت شده از ایران در فهرست جهانی یونسکو است.
چغازنبیل مربوط به دوران ایلام یا عیلام باستان است که به زبان ایلامی باستان، چغازنبیل را «دور اونتاش» نامیده می‌نامیدند. واژه زیگورات به معنای کوه و قله یا جای مرتفع است. نام کهن چغازنبیل یا دوراونتاش، به معنای جایگاه و محل اونتاش است. اما خود چغازنبیل در زبان لری، به معنای زنبیلی شبیه کوه است.
شهر باستانی شوش در شمال غربی زیگورات جای گرفته است. این زیگورات یا معبد هرمی شکل، در حدود ۱۲۵۰ پیش از میلاد توسط «اونتاش ناپیرشا» فرمانروای عیلامی، برای یکی از خدایان باستانی به نام «اینشوشیناک» ساخته شده است. این زیگورات که هرمی با قاعده چهار ضلعی است، توسط دیوارهایی محافظت می‌شده است و اکنون این دیوارها بازسازی شده‌اند.
در مجموعه چغازنبیل، معابدی برای الهه‌های دیگر هم وجود دارد و به نظر می‌رسد قرار بوده معابد دیگری هم ساخته شود. اما فرمانروایان بعدی عیلامی، آن را ادامه ندادند.
عبادتگاه‌های دیگری برای خدایان و الهه‌های ایلام در چغازنبیل ساخته شده بود که عبارتند از: «نوسکو» Nusku (خدای آتش)، «پی نیکیر» Pinikir (مادربزرگ خدایان)، «اَدَد» Adad (خدای هوا)، «نین الی» Nin - Ali (همسر خدای هوا)، «شیموت» Shimut (خدای ایلام)، «منزت» Manzat (همسر خدای ایلام)، «نپراتپ» Nepratep (الهه‌های روزی دهنده)، «روهوراتیر» Ruhuratir (خدای انزان)، «هیشمتیک» Hishmitik (همسر خدای انزان)، «گال» Gal (خدای بزرگ ایلام)، «ایشنی کاراب» Ishni - karab (الهه سوگند) و دو معبد ناشناخته دیگر، واقع در کنار دروازه‌های غربی و جنوب شرقی حصار دوّم.
کتیبهٔ «اونتاش ناپیرشا» پادشاه ایلام، در چغازنبیل: من اونتاش گال: آجرهای طلایی را حکاکی کردم، من در اینجا این مأوا را برای خدایان گال و اینشوشیناک برپا کردم و این مکان مقدس را هدیه کردم، باشد که کارهای من که هدیه‌ای است برای خدایان گال و اینشوشیانک پذیرفته شود
در مجموعه چغازنبیل همچنین مجموعه‌ای از مقابر سلطنتی مربوط به عیلام باستان وجود دارد. چغازنبیل در روزگار خود، یک مرکز مذهبی و زیارتی بزرگ بوده است. زیگورات چغازنبیل، توسط حکومت آشوریان با فرمانروایی آشوربانیپال، در سال ۶۴۰ پیش از میلاد، مورد تهاجم قرار گرفته است. مطالعات باستان شناسی نشان داده است که ارتفاع زیگورات چغازنبیل تا قبل از تخریب توسط آشوربانیپال و فرسایش تدریجی، دوبرابر ارتفاع اکنون آن (۲۵ متر ارتفاع) و دارای ۵ طبقه بوده است. هر ضلع این زیگورات نزدیک به ۱۰۰ متر طول دارد. زیگورات یک ساختار مذهبی بوده که در منطقه میان رودان مانند عراق امروزی، تعداد بیشتری از آنها را می‌توانید ببینید. اما زیگورات چغازنبیل، نمونه‌ای منحصر به فرد در ایران به شمار می‌رود.
زیگورات چغازنبیل بیشتر با خشت خام و آجرهای خشت پخته شده ساخته شده است. آثاری از تزیینات و نگاره‌هایی دست ساز که به خطوط عیلامی و اکدی هستند، هم بر پیکره آن وجود دارد. از دیگر وجوه اهمیت چغازنبیل، صنعت کاشی کاری و لعاب کاری است که هنوز آثار آن در این معبد ویران شده دیده می‌شود. همچنین برخی مطالعات نشان می دهد که کهن ترین تصفیه خانه های آب جهان باستان در این مجموعه ایجاد شده است.
در سال ۱۸۹۰ میلادی زمین‌شناس سرشناس ژاک دو مورگان گزارش می‌دهد که در ناحیه چغازنبیل معادن نفت وجود دارد. گویا شرکت نفت ایران در پی همین گزارش بود که پایه‌گذاری شد. پس از گذشت پنجاه سال مهندسانی که سرگرم فعالیت‌های نفتی در چغازنبیل بودند آجری را یافتند که روی آن نوشته‌هایی بود. آجر را برای باستان شناسانی که در شوش کاوش می‌کردند فرستادند و پس از آن یک زنجیره کاوش هایی در چغازنبیل صورت گرفت که به کشف معبد چغازنبیل و آثار مهم دیگری انجامید. رومن گیرشمن باستان شناس فرانسوی در حدود ۱۰ سالی که در منطقه خوزستان به پژوهش پرداخت، چند مرحله از کاوش را هم در چغازنبیل به انجام رساند.
تصفیه خانه آب چغازنبیل واقع در جبهه غربی معبد اصلی قرار دارد. این تصفیه‌خانه با بهره‌گیری از ظروف مرتبط ساخته شده و از این بابت قدیمی‌ترین تصفیه‌خانه دنیا محسوب می‌شود. رومن گیرشمن، حفار چغازنبیل، اعتقاد دارد که آب مورد مصرف تصفیه خانه از فاصله ۴۵ کیلومتری و توسط کانالی از رودخانه کرخه تأمین می‌شده‌است. این درحالی است که رودخانه دز در فاصله ۳ کیلومتری معبد قرار دارد. عدم تأمین آب چغازنبیل از رودخانه دز، به خاطر اختلاف ارتفاع زیاد محوطه چغازنبیل با سطح رودخانه دز، می‌باشد.
