مناره باغ قوشخانه اصفهان

علت معروفیت مناره باغ قوشخانه اصفهان به سبب نزدیکی به باغ قوشخانه که از باغ های سلطنتی صفوی و محل پرورش بازهای شکاری و پرندگان نامه بر پادشاه بوده است به این نام شهره شده است. در حال حاضر این مناره در نزدیکی دروازه کهن طوقچی قرار گرفته است و به همین دلیل آن را به نام‌های باقوشخانه و طوقچی نیز می‌خوانند و زمانی نیز به دلیل همسایگی با آرامگاه علی بن سهل، منار علی بن سهل نیز خوانده می‌شده است. مناره باغ قوشخانه‎‎‎ در شمال‎ غربی‎ محله جویباره اصفهان‎ در کنار باغ قوشخانه‎ قرار دارد. کارشناسان با توجه به تزئینات و شیوه معماری زمان بنیاد آن را سده ی هشتم هجری و یادگار دوره ی ایلخانی می‌دانند.در گذشته در مجاورت دروازه شهر بود . به دلیل مجاورت با مقبره علی ابن سهل با عنوان مناره علی ابن سهل نیز شناخته می شود .جدیدترین نام مشهورش ، مناره باغ قوشخانه است که به علت نزدیکی به باغ قوشخانه می باشد . بخشی از نوک و کاشی های مناره فرو ریخته است . این سازه با 38 متر ارتفاع و پلکانی کاملا معمولی دارای تزییناتی است که در آن پنج بار تکرار مارپیچ واژهٔ الله‌اکبر به خط کوفی بنایی فیروزه‌ای بر زمینه آجری همراه با نقشهای اسلیمی ختایی به چشم می خورد و از نظر تزئینات و ویژگی‌های هندسی نیز اثری کم‌نظیر به شمار می‌رود.

مسجد بابا سوخته که با نام مسجد سلطان ابوسعید بهادرخان نیز شناخته می شده است در کنار باغ سلطنتی قوشخانه قرار داشته است. مسجدی زیبا با کاشی کاری های حیرت­ انگیز که بنابر خاطرات بیان شده در سفرنامه سیاحان در مقابل باغ قوشخانه همچون نگینی می­درخشیده است. هم اکنون تنها مناره خشتی 38 متری آن باقی مانده است. با بالا رفتن مناره هر آن از قطر آن کاسته می شود. بر روی گنبد با خط معقلی زیبایی به رنگ فیروزه ای کلمه جلاله الله به زیبایی تمام چند بار پشت سر هم تکرار شده است. با تمام شدن تکرار این کلمه مقدس بر بدنه مناره کتیبه ای زیبا مزین به آیه ای شریف از قرآن کریم با خط سفید بر روی زمینه فیروزه ای چشم نوازی به چشم می خورد. کتیبه ای که فقر بندگان و غنای خالق را یاد آور می­شود. علاوه بر کتیبه و خطوط معقلی نقوش زیبای اسلیمی و گاه گاهی ختایی نیز بر بدنه مناره به چشم می خورد.  بالای کتیبه چند ردیف مقرنس کاری ظریف به چشم می خورد که با کاشی های فیروزه ای، سفید و اندکی لاجوردی به زیبایی آراسته شده است. بعد از مقرنس کاری و دوالی که بر فراز آن قرار گرفته است بازهم مناره ادامه پیدا می کند. در این قسمت نیز کاشی کاری های ظریفی به رنگ لاجوردی، سفید و فیروزه ای بدنه مناره را در بر گرفته است. در این قسمت از معرق کاشی و کاشی های گره ای برای تزئین مناره بهره برده شده است. انتهای این مناره نیز سازه ای به شکل یک گنبد کوچک تعبیه شده است. این مناره در سال های اخیر توسط سازمان میراث فرهنگی به زیبایی آراسته شده است.

این مناره باتوجه به اینکه قسمت‌های مختلفی از آن ۸۰ الی ۱۰۰ درصد تخریب شده بود به‌وسیله استاد «احمد همت یار» یکی از استادان برجسته رشته مرمت آثار باستانی،در سال ۱۳۸۵ سازمان میراث فرهنگی برای استحکام‌بخشی سازه – مقرنس کاری – مرمت گنبد مناره – پنجره‌ها و کاشی‌کاری تمام سطح مناره و راه‌پله‌ها اقدام کرده‌است.

 

 

عمارت نمکدان اصفهان

یکی از بناهای عصر صفوی است که به دستور ظل السلطان، حاکم وقت اصفهان تخریب شد، عمارت نمکدان اصفهان، می باشد. کاخ نمکدان عمارت سه طبقه ای بود که با فاصله حدود ۱۵۰ متر از تالار آیینه خانه در سمت جنوب باغ سعادت آباد واقع بوده است. از آنجا که آیینه خانه تا زاینده رود تنها ۶۳ متر فاصله داشته، فاصله نمکدان تا رودخانه بیش از ۲۳۰ متر نبوده است. دلیل نامگذاری این بنا مشخص نیست. این وجه تسمیه شاید به دلیل شکل هندسی ویژه آن بوده یا شاید نان و نمکی که شاه در آن با یکی از دشمنانش در زمان صلح خورده، اسم نمکدان را بر این کاخ نشانده است. این عمارت هشت گوش، به دلیل ارتفاع زیادی که داشته، چشم انداز مناسبی از قسمت‫ های مختلف اصفهان داشته است. از سمت شمال رو به رودخانه زاینده‫ رود، از سمت جنوب، کوه صفه و باغ‌های مشرف به آن و از سمت شرق و غرب، باغ سعادت آباد در چشم انداز این کاخ زیبا قرار داشته.

شاردن، سیاح فرانسوی توصیف دل انگیزی از این عمارت دارد: «... میان بناهای این باغ(سعادت آباد) کلاه فرنگی هشت‌ضلعی دو طبقه ای‌ است که از مهتابی سراسری دور بنا آب فرو می‫ ریزد، چنان‫که اگر دست را از پنجره بیرون آورند در دم پر از آب می‫ شود». در سال ۱۳۰۶ هجری قمری و در اوج دوره تخریب‌های ظل‌السلطانی، سرانجام نوبت به کاخ نمکدان هم رسید. ظاهرا ظل‌السلطان در این سال کاخ و بخشی از پیرامون آن را که جزو زمین‌های دولتی محسوب می‌شده در اختیار یکی از کارگزارانش به نام بنان‌الملک گذاشت به شرط آنکه آن را ویران سازد. امروزه اما از همین تل خاک و آجر هم چیزی باقی نمانده و همه خیابان، پارک، بنای مسکونی و اداری شده است. در حالی که پایه‌های محکم این کاخ و سایر بناهای سعادت‌آباد اکنون زیر بلوار آیینه‌خانه خفته است. احتمالا یکی از دلایلی را که نیز بعنوان انگیزه این تخریب‌ها برشمرده‌اند از جمله اینکه حکومت اصفهان به دلیل زیبایی آن طرفداران زیادی در میان شاهزادگان داشته و ظل‌السلطان خواسته به این روش رقبای خود را دلسرد کند. همچنین کسب استفاده مالی از فروش زمین‌های این ابنیه و نیز تصاحب تزئینات آنها جهت استفاده شخصی در منازل صاحب منصبان انگیزه‌های دیگری است.

مهدی بامداد در تحلیل این عمل زشت و وحشیانهٔ ظل‌السلطان نوشته‌است: قرن‌ها در ایران و در ممالک عقب‌افتاده رسم و معمول چنین بوده‌است که هر سلسله‌ای روی کار می‌آمد و زمامدار می‌شد، آثار سلف خود - یعنی آثار برجای‌مانده از سلسله‌های قبل از خود - را، به کلی از بین می‌برد و این عمل فقط ناشی از عدم رشد ملت و جهالت و خودخواهی سلسلهٔ بعدی بود. در سفرنامه حاج سیاح مطلبی بدین مضون آمده‌است که حاج سیاح علت تخریب بناها را از ظل السلطان می‌پرسد و وی نامه ناصرالدین شاه را نشان می‌دهد که با تأکید خواستار تخریب تمامی اماکن باقی مانده از دوران صفویان است. سفرنامه حاج سیاح - به تصحیح علی دهباشی